De Geschiedenis van de Wapens van Gelre:

1e Wapen:
Het oudst bekende zegel van de graven van Gelre is van Hendrik (II) (1131-1179) afkomstig. Het meest opvallende van Hendrik (II)'s ruiterzegel uit 1179 is het wapen dat de ruiter voert. Er zijn namelijk geen Gelderse rozen of Boulogner bollen op te zien. Oorspronkelijk voert het huis Gelre-Zutphen dus een ander wapen.
Het wapen op Hendrik (II)'s zegel wordt beschreven als of "een geschulpte schildrand met daarbinnen een patriarchaal of dubbel kruis" (Van Spaen) of "als 3 fasen (dwarsbalken) met een kruis daarover" (Ter Gouw in 1865). De laatste waarneming is bijzonder interessant, want het wapen van de graven van Lohn vertoond ook drie dwarsbalken, hetgeen steun geeft aan de aanname dat de graven van Gelre-Zutphen en Lohn dezelfde stamvader delen, namelijk Godschalk (I).
Het moet er dus zo hebben uitgezien:

Dus oorspronkelijk een ander wapen en zijn opvolger Otto I heeft dus een totaal afwijkend wapen "verzonnen" toen hij terug kwam van zijn kruistocht!!!

2e Wapen:
Otto I de Grote 1182-1207 Graaf van Gelre en Graaf van Zutphen.
Toen zijn broer Gerhard III plotseling overleed moest Otto I zijn functie als proost van Xanten neerleggen om het graafschap te gaan leiden. Zijn vader, Hendrik de Oudere, was intussen te oud en in het eerste jaar van Otto I’s regering overleed hij. Otto I huwde ca 1185 met Richardis van Scheyern-Wittelsbach, dochter van Otto I van Beieren en Agnes van Looz. Deze Richardis overleed op 21 september 1231 als abdis van de Munsterkerk.
Er is een zegel uit 1190 bewaard gebleven waarop Otto I een schild met drie vijfbladige bloemen voert.

Men meent dat dit wapen is afgeleid van het wapen van Boulogne, waarover zijn oudere broer Gerhard III door zijn huwelijk met Ida van Boulogne het militaire bewind voert. Het wapen van Otto I zou een variatie op dit thema zijn. Het heeft dezelfde kleuren (goud en rood) en de bollen zijn vervangen door rozen. (Als tenminste rozen bedoeld zijn). Rozen komen veelvuldig voor in het Neder-Lotharingse gebied van het aartsbisdom van Keulen. Later worden die rozen mispelbloemen of Gelderse rozen genoemd. Ook de kleuren veranderen in geel en blauw wat later ook de huiskleuren van Gelre worden (al werden soms ook nog geel en rood gebruikt).
Of hebben die 3 rozen toch een andere betekenis? Ze duiken pas op NA dat Otto I terug is van zijn kruistocht!
Otto I gaat in 1189 met keizer Frederik Barbarossa op kruistocht. Over de daden van de Geldersen en Otto I tijdens de kruistocht is weinig bekend. Samen met de graaf van Holland, de koningin van Frankrijk en de koningin van Engeland reist hij over zee (Schiffer p194) naar het Heilige Land. De keizer, die over land reisde, is met zijn leger echter nog niet aangekomen als Otto I zich met zijn manschappen bij de koning van Jeruzalem aansluit, die op dat moment de havenstad Acre belegert. Als enige uit de lage landen komt Otto I van de kruistocht in 1190 terug. Hij overleeft de zeereis, de oorlog, het klimaat en de ziektes.
Ook het hier beneden afgebeelde Ruiterzegel van Otto I duikt dan pas voor het eerst op!

Het zegel van Otto I:

Dit zegel komt ook het eerst voor in 1190 (Staatsarchief Düsseldorf, Archief abdij Altenberg, inv. 13) en wordt tot zijn overlijden in 1207 gebruikt (Archief abdij Postel, België, inv. 6). Het is een zogenaamd Ruiterzegel met als beschrijving: De Graaf naar rechts rijdende, met pothelm, zwaard en wapenschild. Wapen: drie bloemen.
Ook zijn opvolger Gerard IV blijft dit wapen voeren.
Maar dan veranderd de kleinzoon van Otto I plotsklaps dit wapen!

3e Wapen:
Otto II de Lamme, zoon van Gerard IV, regeert van 1229 tot 1271. Reeds kort na het overlijden van zijn vader liet hij een groot ruiterzegel snijden. Het wapenschild bevat voor het eerst een klimmende leeuw omgeven door blokjes.

De reden waarom hij zijn wapenschild veranderde is onbekend. In 1256 wordt het wapen als volgt op diverse wapenrollen beschreven: "de graaf van Gelre, het schild blauw met een gouden leeuw en bezaaid met gouden blokjes". Niettemin blijven de bloemen deel uitmaken van de symbolen die de graaf gebruikt. Een gouden leeuw is het symbool voor hertogen en is verbonden met een hoge militaire rang. Een van de opties die ik tegen kwam was:
”Daar Otto II geen hertogstitel heeft, kunnen de blokjes als 'vermindering' zijn toegevoegd. Tot 1339, wanneer Reinald II tot hertog van Gelre wordt verheven, blijft dit het wapen van de graven van Gelre. Misschien mag men uit dit nieuwe wapen afleiden dat Otto II al doelbewust naar een hogere rang streeft”.

4e Wapen:
Reinald II (1326-1343)
Graaf Reinald II wordt op 19 maart 1339 op de Rijksdag te Frankfurt verheven tot Hertog van Gelre, dat daarmee een Hertogdom wordt. Reinald II besluit ter gelegenheid hiervan zijn wapen te veranderen. De leeuw krijgt een kroon en een dubbele staart. De blokjes ter vermindering verdwijnen, zodat er een echt hertogelijk wapen ontstaat.

Dit is een hele logische stap, en het wapen blijft zeer goed herkenbaar als zijnde Gelre’s.

5e Wapen:
Willem I van Gelre en Gulick
Op 29 november 1377 werd de 14 jarige Willem van Gulik door Keizer Karel IV met Gelre en Gulik beleend, en kwam het uiteindelijk tot een personele unie van de hertogdommen van Gelre en Gulik. Hij trouwde met Catharina van Beieren, de weduwe van zijn oom Eduard (hertog van Gelre van 1361-1371) In 1393 kwam voor het eerst het wapen met de twee tegen elkaar klimmende leeuwen van Gelre en Gulik voor, zoals alle Gelderse graven uit het Huis Gulik in de tijd daarna hebben gevoerd. (Later werd dit het wapen van de provincie Gelderland).

Ook de stap van het 4e wapen naar het 5e is dus duidelijk en verklaarbaar.

Conclusie:

Zoals u kon zien zijn de stappen tussen het 3e, 4e en 5e wapen hele logische en verklaarbare veranderingen/aanpassingen van het wapenschild van de Graven/Hertogen van Gelre. Ondanks die aanpassingen bleef het herkenbaar als het Gelderse wapen. Blijft dus de volgende vraag staan:

Waarom verdwenen de 3 Gelderse rozen van het wapen van Gelre?

Zoals ik in het verhaal De Da Vinci Code van Roermond al schreef:

*”Verandering van Wapenschild:
Op het schild van de ridders waren herkenningsteken geschilderd zodat iedereen meteen kon zien wie hij was. Maar die tekens werden niet alleen op een schild gevoerd: ook op zegels aan documenten en op munten werd dit teken afgebeeld. (vergelijkbaar met een modern Logo) Generaties lang werden die zelfde tekens door dezelfde families gevoerd. Het ligt dus niet erg voor de hand dat dit zomaar ineens, onherkenbaar, veranderd. In zekere zin werd het verleden van een familie hiermee uitgewist! Dat de graaf van Gelre dit gedaan zou hebben omdat een leeuw er “ruiger” uitziet (zoals iemand mij als verklaring gaf) gaat er bij mij dus niet in! Er moest een gegronde, zeer zware wegende reden bestaan om dat te doen omdat het nogal wat gevolgen had in een samenleving waar zo’n teken een zo belangrijke rol in speelde!”

Tot nu toe heeft de zoektocht naar het “waarom” zoals u kon lezen nog geen acceptabele verklaring opgeleverd. Ook die verklaring dat Otto II misschien naar een hogere rang streefde lijkt mij niet erg voor de hand liggend, of dat een leeuw lekker ruig was: een degelijke reden om zijn wapen zo rigoureus te veranderen ben ik in de diverse bronnen die ik heb geraadpleegd ook nooit ergens tegengekomen. (Behalve bij de ridders die aan de eerste Kruistocht deelnamen en waarvan er toen een hele boel de leeuw in hun wapen gingen voeren, het zogenaamde Leeuwenverbond, maar dat gaat in dit verhaal dus ook niet op) In termen van onze tijd gesproken zou hij zich daarmee nogal belachelijk hebben gemaakt. Men moest zoiets “verdienen” oftewel door promotie in rang, of bij een huwelijk waarbij men “delen” uit het wapen van de echtgenote kon gaan gebruiken, of zoals bij Willem van Gulik die Gelre erbij kreeg. Een mogelijke verklaring voor het gebruik van de blokjes dat ik gestuurd kreeg:”Het is opvallend dat in het oudste Gelderse wapen met de leeuw, het veld is beladen met blokjes; de blokjes worden meestal gebruikt om een wapen te breken. Wat je nogal eens ziet is dat een jongere tak van een familie het wapen van de oudere / hoofdtak overneemt maar het enigszins wijzigt door blokjes, een barensteel, een hartschild of iets dergelijks op te nemen. Dat bevestigt mijn vermoeden geuit in een eerdere mail aan jouw dat de familie van Gelre het wapen met de leeuw van een aanverwante familie heeft overgenomen. Zo komt het veelvuldig voor dat aan elkaar verwante geslachten hetzelfde wapen voeren, waarbij de jongere families het wapen middels toevoegingen of andere kleuren hebben gebroken”. Dit zou wel zijn keuze voor die leeuw kunnen verklaren maar geeft nog steeds geen verklaring voor het feit DAT hij een volledig nieuw wapen koos. Voor zo’n ingrijpende verandering was er ALTIJD een duidelijke reden voorhanden. Deze puzzel zou bij de keuze van Otto I voor zijn nieuw wapen - toen hij terug kwam van de Kruistocht - ook nog onderzocht moeten worden maar de verandering bij Otto II lijkt veel ingrijpender. En dat is de stap die in het verhaal van De Da Vinci Code van Roermond een rol speelt. Het is jammer dat we de reden van Otto II hiervoor nog altijd niet boven water hebben kunnen halen. Zou er dan toch iets achter steken dat liever “vergeten” werd? Bijvoorbeeld dat die rozen misschien wel naar de Tempeliers verwezen en DAAROM verwijderd zijn??
Mocht u een plausibele verklaring denken te hebben bent u van harte welkom!
Wij zullen u op de hoogte houden

Ch.Ruijs-Janssen

Met dank aan Hans vd Mortel